Dự án 'Nuôi Em' bị nghi vấn thiếu minh bạch

Ngày 8/12, ông Hoàng Hoa Trung, sáng lập dự án, thông báo tạm dừng mọi hoạt động huy động và đóng băng tài khoản ngân hàng để phục vụ công tác kiểm toán. Động thái này diễn ra sau hai ngày "cơn bão" chỉ trích bùng nổ trên mạng xã hội liên quan đến quy trình vận hành của nhóm.

Tâm điểm của bức xúc nằm ở nghi vấn vi phạm nguyên tắc "một kèm một" (một mã số tương đương một em nhỏ). Sự việc bắt đầu từ bài đăng của nhà hảo tâm Alexa Phan (tài khoản mạng xã hội alexaphan1204) hôm 6/12. Tài khoản này cho biết đã chuyển tiền nhận nuôi mã NE03905 từ tháng 8/2022, nhưng đến tháng 1/2023, hệ thống lại hiển thị tên người bảo trợ khác cho cùng em bé này. Khi thắc mắc, chị nhận được câu trả lời là "trôi tin nhắn" suốt hai năm, kèm một giấy chứng nhận "có dấu hiệu chỉnh sửa".

Từ chia sẻ này, cộng đồng các "anh chị nuôi" đã thực hiện một cuộc rà soát tự phát. Kết quả thống kê sơ bộ từ một nhóm người dùng cho thấy có hơn 250 mã số bị trùng lặp, tức một em nhỏ có từ 2 đến 5 người cùng đóng tiền nhận nuôi trong một năm học.

Không chỉ vấn đề trùng lặp, tính chính xác của dữ liệu dự án cũng bị đặt dấu hỏi. Chị Nguyễn Huyền (Hà Nội) cho biết rất bất ngờ khi nhận thông tin em bé mình nuôi ở Điện Biên từ năm 2024: 4 tuổi nhưng chỉ cao 57 cm - chỉ số tương đương trẻ sơ sinh. Tương tự, chị Võ Lan phát hiện bé lớp 3 mình nhận nuôi chỉ cao 90 cm (tương đương trẻ 2 tuổi).

"Tôi đề nghị rà soát thì nhận được thái độ trả lời thách thức. Tôi đã dừng tham gia vì không ngờ sau 5 năm, cách làm việc vẫn thiếu chuyên nghiệp như vậy", chị Lan nói.

Bên cạnh dữ liệu, dòng tiền cũng là tâm điểm tranh cãi. Dù quy mô lên tới hơn 120.000 người tham gia với số tiền hàng trăm tỷ đồng, dự án thừa nhận trên website là "không có kiểm toán" và tiền vẫn chảy vào tài khoản cá nhân của ông Hoàng Hoa Trung thay vì một quỹ pháp nhân độc lập.

Nhiều nhà hảo tâm phản ánh họ liên tục bị giục đóng tiền "như đòi nợ". Chị Phạm Hồng (đang sống tại Nhật Bản) cho biết vừa đóng 1,45 triệu đồng hồi tháng 4 cho niên khóa mới, đến tháng 10 lại nhận tin nhắn yêu cầu đóng tiếp. "Cảm giác của tôi là sự hụt hẫng. Từ việc háo hức muốn về Việt Nam thăm em nuôi, giờ tôi không biết số tiền mình gửi có thực sự đến được tay các bé hay không", chị nói.

Cách tương tác của các tình nguyện viên với nhà hảo tâm cũng gây thất vọng. Vợ chồng anh Hoàng Minh, 30 tuổi (Hà Nội ) đã ủng hộ hơn 120 triệu đồng nuôi 32 bé. Tuy nhiên anh cho biết tình nguyện viên của dự án nhắn tin liên tục hối thúc đóng tiền "giống như đòi nợ", trong khi các thắc mắc thì phải chờ nhiều tháng mới được phản hồi.

Chị Salina Nguyen nói rất hụt hẫng khi mất kết nối với quỹ, mã nuôi bị đổi liên tục đến mức không biết mình đang nuôi ai, ngoại trừ việc đều đặn nhận tin nhắn giục chuyển khoản.

Dự án "Nuôi Em" được khởi xướng từ năm 2014 bởi ông Hoàng Hoa Trung, 35 tuổi, cùng nhóm tình nguyện Ánh sáng núi rừng. Trong bốn năm đầu, dự án chỉ hỗ trợ cơm trưa cho vài chục em nhỏ vùng cao.

Năm 2018, ông Trung chuyển sang mô hình "Một người nuôi một em", với ứng dụng công nghệ cấp mã, thông tin trẻ và hình ảnh cập nhật. Thay đổi này đã tạo nên cú hích, biến "Nuôi Em" thành một dự án thiện nguyện được hàng nghìn người hưởng ứng.

Để tham gia, mỗi "anh chị nuôi" đóng góp 1.450.000 đồng một năm học. Trong đó, 1.350.000 đồng (150.000 đồng/tháng x 9 tháng học) được dùng cho tiền ăn, và 100.000 đồng dành cho cơ sở vật chất. Đối tượng thụ hưởng là trẻ mầm non và học sinh từ lớp 1 đến lớp 12 tại các bản vùng cao, vùng sâu chưa được Nhà nước hỗ trợ tiền ăn, hoặc thuộc diện được hỗ trợ nhưng mức thấp.

Niên khóa 2025-2026, dự án công bố con số kỷ lục với hơn 120.000 "anh chị nuôi", bao phủ hơn 900 xã khó khăn nhất tại các tỉnh Điện Biên, Cao Bằng, Hà Giang, Đắk Lắk, Gia Lai.

Từ dự án "Nuôi em" ông Hoàng Hoa Trung đã được trao hàng loạt giải thưởng như Gương mặt trẻ Việt Nam tiêu biểu (2019); Forbes Vietnam 30 Under 30 (2020); Thanh niên tình nguyện ASEAN mở rộng năm 2022; Giải thưởng Tình nguyện Quốc Gia 2017...

Trả lời các nghi vấn của "anh chị nuôi", ông Hoàng Hoa Trung tối 7/12 thừa nhận có sai sót trong văn hóa ứng xử của một số tình nguyện viên, ví dụ tỏ thái độ như "đòi nợ" và thách thức nhà tài trợ.

Về tài chính, ông cho biết tài khoản nhận tiền là tài khoản riêng biệt cho thiện nguyện từ năm 2018, tách bạch với chi tiêu cá nhân. Chi phí vận hành dự án được lấy từ lãi suất tiền gửi chưa giải ngân và nguồn tài trợ riêng từ các mạnh thường quân cho công tác tổ chức.

Về nghi vấn trùng mã, ông Trung khẳng định, trước ngày 6/12 chưa từng ghi nhận trường hợp này và đang rà soát lại toàn bộ dữ liệu để có câu trả lời xác đáng.

Theo ông Ngô Anh Tuấn, người sáng lập nền tảng gây quỹ Givenow, pháp luật đã đặt ra các yêu cầu về kế toán và hoạt động vận động quyên góp như Thông tư 41/2022 của Bộ Tài chính và Nghị định 93/2021/NĐ-CP áp dụng cho các hoạt động vận động, tiếp nhận và phân phối đóng góp tự nguyện nhằm hỗ trợ thiên tai, dịch bệnh, sự cố và bệnh nhân mắc bệnh hiểm nghèo.

Thông tư 41 quy định các cá nhân, Quỹ từ thiện đứng ra vận động tài trợ bắt buộc mở tài khoản ngân hàng riêng biệt cho mục đích xã hội, tuyệt đối không được nhận tiền quyên góp vào chung tài khoản chi tiêu cá nhân.

Quá trình tiếp nhận và phân phối phải được ghi chép đầy đủ theo trình tự thời gian, đảm bảo tính liên tục, không được tẩy xóa hay sửa chữa, đồng thời các khoản chi mua sắm hiện vật buộc phải có hóa đơn, chứng từ hợp lệ. Khi kết thúc mỗi đợt vận động, cá nhân có trách nhiệm lập báo cáo quyết toán thu - chi và công khai minh bạch toàn bộ số liệu cũng như bản đối chiếu ngân hàng theo đúng quy định của pháp luật.

"Một số dự án gây tranh luận thời gian qua có dấu hiệu chưa tuân thủ đầy đủ các quy định này", ông Tuấn nói.

Trong khi tranh cãi chưa ngã ngũ, nỗi lo lớn nhất hiện hữu tại các điểm trường. Tại trường mầm non xã Nà Bủng (Điện Biên), Hiệu trưởng Lò Thị Khoa cho biết nghị định mới của Chính phủ đã nâng mức hỗ trợ, nhưng với nhóm trẻ mẫu giáo (3-6 tuổi), mức 160.000 đồng một tháng vẫn chưa đủ đảm bảo dinh dưỡng.

Về quy trình vận hành, nhà trường lập danh sách học sinh khó khăn gửi lên Phòng Giáo dục phê duyệt, từ đó dự án tiếp nhận hỗ trợ. Nguồn tiền được giải ngân định kỳ 2-3 tháng một lần. Trước đây trường làm việc qua người phụ trách của Phòng Giáo dục và nhận tiền mặt. Hiện nay, dự án chuyển khoản trực tiếp vào tài khoản ngân hàng của trường.

"Đơn cử 'Nuôi em' vừa chuyển số tiền hơn 88 triệu đồng cho hai tháng đầu năm học vào tài khoản ngân hàng. Trường làm ủy nhiệm chi để ngân hàng chuyển thẳng cho đơn vị cung ứng thực phẩm, đảm bảo đầy đủ hóa đơn chứng từ", cô Khoa giải thích.

Để minh bạch hoạt động, hàng tháng giáo viên tại các điểm trường chụp ảnh bữa ăn và cập nhật lên các nhóm chung của dự án, giúp các "anh chị nuôi" theo dõi thực tế suất ăn của trẻ.

Năm học này có có 327 trẻ đang thụ hưởng chương trình. "Nếu dự án dừng lại, suất ăn buộc phải giảm định mức, điều này không chỉ ảnh hưởng đến dinh dưỡng mà còn tác động trực tiếp đến tỷ lệ chuyên cần của các con khi đến lớp", cô Khoa nói.

Dương Nga